ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΑΜΠΑΔΙΩΤΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΒΑΘΙΑΚΟ, ΣΑΤΑ, ΜΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΡΙΖΙΚΑΣ

Βαθιακό και οι γειτονικοί οικισμοί

Του ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΡΥΟΒΡΥΣΑΝΑΚΗ

Ένα από τα 13 χωριά της Αμπαδιάς είναι και το Βαθιακό, τα άλλα είναι: Λοχριά, Άρδακτος, Πλάτανος, Σάτα, Ρίζικας, Μάνδρες, Αποδούλου, Αγ. Παρασκευή, Αγ. Ιωάννης, Κλήμα, Νίθαυρη, Κουρούτες.

Το Βαθιακό βρίσκεται 56 χλμ. από το Ρέθυμνο προς τη Λοχριά, σε υψόμετρο 460 μ. στις νότιες παρυφές του Ψηλορείτη και με οκτώ κατοίκους.

Οφείλει την ονομασία του στο τοπωνύμιο βαθύ-αγκός (λαγκός), επειδή βρίσκεται στο βάθος μικρής κοιλάδας.

Το χωριό υπήρχε από τη Βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρεί ο ναός του Αγ. Γεωργίου με τοιχογραφίες της Μεταμόρφωσης Μυστικού Δείπνου κ.α. του 12ου αιώνα, αλλά και από τη βενετσιάνικη κρήνη του αναφέρεται για πρώτη φορά στην απογραφή του 1583 με 169 κατ.

Έγινε μεγάλο Τουρκοχώρι-Κεφαλοχώρι και το 1881 ανήκε στο Δήμο Αποδούλου με 46 Τούρκους και ένα χριστιανό, ήταν έδρα των Αμπαδιώτουρκων με δικό του τζαμί (ερείπια σώζονται σήμερα), στρατόπεδο, αποθήκες και φυλάκιο (Κούλε) πάνω στο λόφο.

Στην επανάσταση του 1866 καταστράφηκε, παρ' όλα αυτά ξαναχτίστηκε και έγινε σπουδαίος οικισμός. Στην επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι κάτοικοί του οχυρώθηκαν στο χωριό με αρχηγό το Ντελή Μουσταφά. Οι επαναστάτες όμως με επικεφαλείς τους οπλαρχηγούς Κουρμούλη-Μελιδόνη τους εξόντωσαν όλους. Αποκεφάλισαν δε το Ντελή Μουσταφά για τα εγκλήματα που είχε κάνει κυρίως στην Κοξαρέ.

Η σφαγή 18 Τούρκων από το Μελιδόνη το 1822

Μετά από τη νικηφόρα μάχη των Κρητικών στην Κοιλάδα Αμαρίου στις 10 Φεβρουαρίου 1822 και τις απώλειες 300 Τούρκων, έγινε η επιδρομή στο Βαθιακό.

Ο αρχηγός του Μυλοποτάμου και μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αντώνης Μελιδόνης, τολμηρός και ενθουσιώδης, παίρνοντας 80 επίλεκτα παλικάρια του, πραγματοποίησε στις 15 Φεβρουαρίου 1822 ένα παράτολμο σχέδιο.

Παρέκαμψε το πολεμικό μέτωπο του Αμαρίου και σε μια νύκτα ήρθε στο Βαθιακό, όπου ήταν η έδρα των αιμοβόρων Αμπαδιωτών Τούρκων.

Γνωρίζοντας την τουρκική γλώσσα από τη Μ. Ασία, την ώρα που κοιμούνταν οι στρατιώτες του στρατοπέδου, πλησίασε στο Τζαμί που υπήρχε στο Βαθιακό και τους μίλησε τούρκικα, λέγοντάς τους ότι ήταν Τούρκος από το Ηράκλειο.

Οι φρουροί πίστεψαν και του άνοιξαν, τότε οι άντρες του Μελιδόνη σκότωσαν και τους 18 και οι υπόλοιποι τράπηκαν σε φυγή. Οι επαναστάτες τότε έβαλαν φωτιά στο στρατόπεδο, πήραν εφόδια, όπλα και τρόφιμα και επέστρεψαν στο Μοναστηράκι, που ήταν η έδρα του στρατοπέδου τους.

Ο αρχηγός των επαναστατών, ο Σφακιανός Ρούσσος Βουρδουμπάς, ζήτησε εξηγήσεις από το Μελιδόνη για τις ενέργειες που έκανε βάζοντας σε κίνδυνο τους στρατιώτες.

Ο Μελιδόνης αδιαφόρησε για τις παρατηρήσεις και η συζήτηση ξέφυγε από τα όρια με ύβρεις ανάμεσα στους δυο οπλαρχηγούς, οι πιο ψύχραιμοι προσπάθησαν να τους συμφιλιώσουν και να δώσουν τα χέρια.

Στη χειραψία όμως ο Βουρδουμπάς χτύπησε με μαχαίρι στην καρδιά το Μελιδόνη, που έπεσε αμέσως νεκρός.

Ο Αφεντούλιεφ αφαίρεσε την αρχηγία από το Βουρδουμπά, ο στρατός στασίασε και διαλύθηκε. Οι Τούρκοι πανηγύριζαν μόλις το έμαθαν και ξέθαψαν το Μελιδόνη ασεβώντας στη σορό του.

Κατοικήθηκε από Νιθαυριανούς

Το 1920 εξαιτίας λοιμώδους νόσου οι κάτοικοι πήγαν όλοι στη Μ. Ασία και λίγα χρόνια αργότερα κατοικήθηκε από Νιθαυριανούς για το λόγο ανήκε από το 1928 στην κοινότητα Νίθαυρης (παρ' ότι πιο κοντά είναι το Αποδούλου και ο Πλάτανος). Περισσότερους κατοίκους είχε το 1951 που έφταναν τους 53.

Το 2011 ανήκει στο Δ. Αμαρίου με μόλις οκτώ κατοίκους Μανουσάκηδες.

Αγγλικό αεροπλάνο έπεσε στον Κούλε

Το 1943 μια νύχτα έπεσε χτυπημένο από Γερμανούς ένα τεράστιο Αγγλικό βομβαρδιστικό στη νότια πλευρά του «Κούλε» του Βαθιακού.

Πήρε φωτιά και ο λόφος έμοιαζε με πυροτέχνημα, με τους κατοίκους των γύρω χωριών να μαζεύουν οκτώ απανθρακωμένα πτώματα.

Η ταφή τους έγινε σε ένα τάφο, με μια ομάδα Γερμανών από το Τυμπάκι να αποδίδει τιμές (κάτι που έκανε εντύπωση, γιατί είχαν κατηγορηθεί από σταθμό του Λονδίνου για τα εγκλήματά τους). Μάλιστα τον τελευταίο χαιρετισμό με λίγα λουλούδια τον έκανε ο Γιάννης Ν. Ψαρουδάκης. «Η κρητική γη σας αγκάλιασε σαν δικά της παιδιά».

Ακολούθησε από τους κατοίκους των γύρω χωριών, η συλλογή των κομματιών του αεροπλάνου, μάλιστα το ψαλίδι του φαρμακείου του, σώζεται μέχρι σήμερα.

Τα γειτονικά μικρά Αμπαδιώτικα χωριά

Ανάμεσα στα 13 Αμπαδιώτικα χωριά, είναι και τα γειτονικά από το Βαθιακό, οι Μάνδρες, ο Ρίζικας και η Σάτα.

Μάνδρες οικισμός που ανήκε στην κοινότητα Αποδούλου, 60 χλμ. από το Ρέθυμνο και σε ύψος 300 μ. και με 42 κατ. (το 2011). Βρίσκεται στη συμβολή των δρόμων Αποδούλου-Αγ. Γαλήνης (Επτά Πόρους).

Ιδρυτής του οικισμού το 1957 ήταν ο Μανόλης Αλεξανδράκης.

Ο οικισμός έχει δύο ταβέρνες, που δίνουν ζωή στην περιοχή.

Κοντά στις Μάνδρες είναι ο ναός του Προφήτη Ηλία.

Ρίζικας, οικισμός πρώην Κοινότητας Αποδούλου, 58 χλμ. από το Ρέθυμνο, σε ύψος 270 μ. και με έξι κατοίκους το 2011.

Πήρε τ' όνομά του, επειδή χτίστηκε στη ρίζα ενός λόφου και αναφέρεται από το 1583. Την τουρκοκρατία ο Ρίζικας ήταν μεγάλο τουρκοχώρι, όμως το 1897 τον εγκατέλειψαν.

Το 1645 Άραβες ληστοπειρατές εγκαταστάθηκαν στο Ρίζικα, όμως οι Βενετοί τους αιχμαλώτισαν, κατέστρεψαν το χωριό και τους ίδιους τους φυλάκισαν στο Ρέθυμνο. Το 1646 τους ελευθέρωσαν και πολέμησαν μαζί τους Τούρκους.

Το 1961 είχε 25 κατοίκους, και στην τελευταία απογραφή του 2011 ανήκε στο Δήμο Αμαρίου με μόλις έξι κατοίκους.

Η εκκλησία του χωριού είναι ο Άγ. Παντελεήμονας, από εποχής ενετοκρατίας.

Κατοικούσε εκεί ο Ι. Μαθιουδάκης και όταν εγκαταστάθηκε στο Αποδούλου πήρε το επώνυμο Ριζικιανός.

Σάτα, οικισμός πρώην κοινότητας Αποδούλου, 59 χλμ. από το Ρέθυμνο, νότια του Βαθιακού σε υψόμετρο 320 μ. και με τρεις κατοίκους το 2011. Αναφέρεται από το 1583 με 83 κατ. και το 1881 στο Δήμο Αποδούλου με 44 τούρκους. Το εύφορο έδαφός της και τα ελαιόδεντρα, την έκαναν σπουδαίο τουρκοχώρι, όπως το Βαθιακό. Τη Γερμανική Κατοχή ήταν κέντρο Αγγλικής κατασκοπίας, εκεί συνελήφθησαν οι Γ. Τυράκης και Δημόκ. Βοσκάκης και εκτελέστηκαν στις φυλακές Αγυιάς.

Ο ιερός ναός του χωριού ο Αγ. Δημήτριος, που χτίστηκε το 1947, σε θέση ερειπωμένου. Οι τρεις κάτοικοι του χωριού τελευταία είναι Μιχ. Μαραγκάκης, Ελευθ. Τυράκης, Μ. Βοσκάκης.

Το χωριό Βαθιακό στους πρόποδες του Ψηλορείτη

Ο βυζαντινός ναός του Αγ. Γεωργίου και στο ύψωμα ο Κούλες