Αποδούλου

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΣΑΣ Η ΟΠΟΙΑ ΑΠΟ ΣΚΛΑΒΑ ΕΓΙΝΕ ΛΑΙΔΗ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΤΟ 1830

Αποδούλου των αρχών και επιστημόνων

Του ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΡΥΟΒΡΥΣΑΝΑΚΗ

Το Αποδούλου, χωριό της Αμπαδιάς, βρίσκεται στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του Ψηλορείτη 54 χλμ. από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 450 μ. και με 256 κατοίκους.

Το τοπωνύμιό του είναι αρχαϊκό και προέρχεται από το απόδουλος: δούλος που απελευθερώθηκε. Πειρατές ρήμαζαν τα παράλια της Κρήτης, παίρνοντας πολλούς σκλάβους, τους οποίους πουλούσαν. Ένας δούλος που απελευθερώθηκε-απόδουλος πρέπει να ήταν και ο πρώτος οικιστής του χωριού, που ήρθε να κατοικήσει μακριά από τη θάλασσα την ενετική περίοδο, όπως δείχνουν διάφορα κτίρια, σύμβολα και βυζαντινά ονόματα.

Αναφέρεται στην απογραφή του 1583 με 139 κατοίκους, το 1881 ήταν έδρα Δήμου Αποδούλου με 157 χριστιανούς και 24 Τούρκους. Το 1920 έδρα ομώνυμης κοινότητας με 290 κατοίκους. Τους περισσότερους κατοίκους τους είχε το 1940 που έφταναν τους 346.

Το 2001 είχε 167 κατοίκους, ενώ το 2011 ανήκει στο Δήμο Αμαρίου με 256 κατοίκους.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα λειτούργησαν στο χωριό πολλές αρχές-υπηρεσίες, επειδή ήταν κέντρο της Αμπαδιάς, ενώ τελευταία ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού αναβιώνει πολλά έθιμα.

Εκκλησίες-σχολείο-κτίρια

Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος Ενοριακός ναός που τελείωσε το 1920. Κατά το κτίσιμό του έπεσε από το καμπαναριό ο Γρ. Τρουλλινός, χωρίς να πάθει τίποτα.

Αγ. Νικόλαος, Κοίμηση Θεοτόκου (Κοιμητιριακός), Άγ. Γεώργιος ο Μεθυστής, Αγ. Πάντες, Γέννηση Θεοτόκου, Αγ. Ραφαήλ (ιδιωτική).

 Αγ. Γεώργιος Ξιφηφόρος, στη θέση Νούφια κοντά στο χωριό. Ήταν παλιό μοναστήρι του 12ου-13ου αιώνα, αλλά και λατρευτικό κέντρο επί Τουρκοκρατίας και Κρυφό Σχολειό.

Ο Βυζαντινός ναός με τοιχογραφίες, στις οποίες ξεσπούσαν με τις ξιφολόγχες τους οι Τούρκοι, βγάζοντας τα εικονιζόμενα μάτια του αγίου.

Ονομάζεται Ξιφηφόρος γιατί η εικόνα του Αγίου φέρει ξίφος αντί για δόρυ, με χάραγμα επιγραφής 1496 οικογένειας Λουρωτού και αφιερωτή Αναστασίου. Η Μονή είχε τεράστιες εκτάσεις, όμως λεηλατήθηκε επί Τουρκοκρατίας, με την παράδοση ν' αναφέρει ότι τα ιερά σκεύη και η καμπάνα να κρύφτηκαν σε πηγάδι.

Σήμερα σώζονται ο ναός και ερείπια κελιών μοναχών.

Σχολείο

Το πρώτο σχολείο κτίστηκε το 1905, δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου, και από το 1934 χρησιμοποιήθηκε ως ταχυδρομείο-τηλεφωνείο.

Το νέο σχολείο 2/θέσιο κτίστηκε το 1934 και λειτούργησε μέχρι το 1993, με φωτισμένους δασκάλους να διδάσκουν όπως: παπα-Μιχάλης Ψαρουδάκης, Αλέξανδρος, Γεώργιος, Βαγγέλης και Νικόλαος Ψαρουδάκης κ.α.

Συμμετοχή σ' όλους τους αγώνες

Οι κάτοικοι έλαβαν μέρος σ' όλους τους πολέμους και τις επαναστάσεις, καθώς και στην Εθνική Αντίσταση.

Στο μνημείο πεσόντων του χωριού αναφέρονται συνολικά 17 θυσιασθέντες από το 1916-1948, με τους στίχους: «Για την τιμή του Έθνους μας και για τη λευτεριά του και τ' Αποδούλου πρόσφερε τα πιο καλά παιδιά του».

Πλούσιο αγροτικό χωριό

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ιδιαίτερα με την παραγωγή λαδιού, που φτάνει τους 950 τόνους.

Πριν μισό αιώνα περίπου πενήντα μαζώχτρες από διάφορα χωριά μάζευαν ελιές στο χωριό, παίρνοντας εβδομήντα οκάδες λάδι στη μαζωχτική τους. Τότε μια ελιά έβγαζε μέχρι και πενήντα οκάδες λάδι, ενώ στο χωριό υπήρχαν τέσσερις φάμπρικες. Στο Αποδούλου και γενικά στην Αμπαδιά παράγονται οι καλύτερες ψαρολιές ή σταφιδολιές.

Τα χρόνια εκείνα 1940-1960 υπήρχαν 50 ζευγάρια βόδια, καθώς και 40 αλώνια, πριν τις αλωνιστικές μηχανές.

Κατά καιρούς λειτούργησαν 12 παντοπωλεία, 17 καφενεία, μάλιστα το 1936 στο καφενείο Μανόλη Μηναδάκη, ήρθε ο Ν. Καζαντζάκης.

Το Αποδούλου των επιστημόνων και αρχών

Από το 1930 λειτούργησε τηλεφωνείο με επτά γραμμές, ταχυδρομικό γραφείο, Ειρηνοδικείο, Αγρονομείο, Ιατρείο, Σταθμός Χωροφυλακής κ.α. υπηρεσίες, αφού ήταν το κέντρο της Αμπαδιάς.

Εκεί όμως που ξεχώρισε ιδιαίτερα ήταν στα γράμματα με αποτέλεσμα: 13 ονομαστούς γιατρούς, 10 δικηγόρους, 3 συμβολαιογράφους, 45 εκπαιδευτικούς, 15 μηχανικούς, τον βουλευτή Ν. Ψαρουδάκη (Χριστιανικής Δημοκρατίας), τον Κριτόλαο Ψαρουδάκη, τον Γ. Φωτάκη, Γ. Βολανάκη, Θ. Ρηγινιώτη, Θ. Τρουλλινό, Κ. Μανουσάκη, τη γιατρό Καλλιόπη Ψαρουδάκη, τον πρώην νομάρχη Γιάννη Φωτάκη κ.α. με πολύτιμη προσφορά στον τόπο τους.

Από το 1963 και κατά διαστήματα υπήρχε ποδοσφαιρική ομάδα Αποδούλου, που αγωνίστηκε στα τοπικά πρωταθλήματα ΕΠΣΡ.

Ο Μινωικός οικισμός Αποδούλου

Δυτικά και κοντά στο χωριό εντοπίστηκαν λείψανα κατοίκησης Μεσομινωικής περιόδου (2000-1600 π.Χ.), με 30 δωμάτια (αποθήκες, εργαστήρια, κατοικία). Βρέθηκαν ενεπίγραφα σκεύη από στεατίτη, χρυσός διπλός πέλεκυς, όστρακα αγγείων, λίθινη τράπεζα με επιγραφή Α' Γραμματικής κ.α.

Ακόμη τέσσερις σαρκοφάγοι που βρίσκονται συναρμολογημένες στο Μουσείο Ρεθύμνου.

Φαίνεται να υπήρχε οδός που συνέδεε τη Φαιστό, να περνούσε από το Αποδούλου, ανάκτορο Μοναστηρακίου-Χαμαλεύρι.

Η Καλλίτσα από σκλάβα έγινε λαίδη στο Λονδίνο

Το 1823 οι Τουρκοαιγύπτιοι έκαναν συχνές επιδρομές σε χωριά της Κρήτης, πλησιάζοντας και στο Αποδούλου οι κάτοικοι έτρεχαν να σωθούν. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Αλέξανδρος Ψαράκης, που πήρε τη γυναίκα του Αγγελικώ, τα τέσσερα παιδιά του και άλλα τρία ορφανά για να διαφύγουν. Τους έκρυψε μακριά σε μια καλύβα από δεματές, όταν οι Τούρκοι μπήκαν στο Αποδούλου, σκότωσαν τέσσερις γέροντες που βρήκαν και λεηλάτησαν το χωριό.

Την επομένη φεύγοντας για το Τυμπάκι, δυο νιζάμηδες ψάχνοντας για αυγά πουλιών, βρήκαν στην καλύβα τη γυναίκα με τα επτά παιδιά.

Το μεγαλύτερο αγόρι από τ' ορφανά το έβαλε στα πόδια και γλίτωσε, την Αγγελικώ κλαίγοντας την άφησαν μαζί με τα δυο μωρά (τον τρίχρονο Σταυρουλιώ της και ένα ορφανό).

Τ' άλλα τέσσερα παιδιά τα πήραν στο Τυμπάκι, τον 13χρονο Γιώργη τον αγόρασε ένας μπέης από το Ηράκλειο και μαζί με τ' άλλα δυο αγόρια χάθηκαν τα ίχνη τους.

Τα κορίτσια τα μετέφεραν και τα πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα της Αλεξάνδρειας, με την 11χρονη Καλλίτσα να την παίρνει ένας Άγγλος αρχαιολόγος για υπηρέτρια στο Λονδίνο.

Μάλιστα την έβαλε σε σχολείο για να μάθει γράμματα εκτιμώντας τα χαρίσματά της. Η Καλλίτσα γνώρισε τον αξιωματικό Ρόμπερτ Χέιν, γιο του ναυάρχου του αγγλικού στόλου, που την παντρεύτηκε.

Μάλιστα ο ίδιος διαδέχτηκε τον πατέρα του στη θέση του ναυάρχου, το 1843 και σ' ένα ταξίδι του αγγλικού στόλου στη Μεσόγειο την πήρε μαζί του και όταν έφτασαν στη Σούδα, ο ναύαρχος ζήτησε από τον Τούρκο πασά να φέρουν κοντά τους τον πατέρα της Καλλίτσας. Πράγματι ότι οι Τούρκοι ζήτησαν από τον πατέρα της να έρθει στη Σούδα, γιατί τον ζητά ο πασάς, αυτός φοβήθηκε γιατί είχε σκοτώσεις τρεις Τούρκους, όμως πήγε.

Οι στιγμές αναγνώρισης με την κόρη του ήταν συγκινητικές, με την υπόσχεση της Καλλίτσας ότι θ' επιστρέψει σύντομα να δει τη μάνα και τ' αδέλφια της.

Τον επόμενο χρόνο 1844, ο Άγγλος γαμπρός του Ψαράκη, μαζί με την Καλλίτσα ήρθαν στο Αποδούλου, γνωρίζοντας την οικογένειά τους. Του Χέιν άρεσε πολύ το χωριό, το ωραίο κλίμα και έδωσε εντολή να χτιστεί ένας πύργος για ν' έρχεται να παραθερίζει μαζί με τα τέσσερα παιδιά του, το λεγόμενο Φράγκικο Κονάκι.

Το κτίριο ήταν εντυπωσιακό με πλάκες από τη Μάλτα και το 1847 που ήρθαν όλοι μαζί με τα δυο μεγαλύτερα παιδιά τους, δεν ήθελαν να φύγουν. Ερχόταν τακτικά μέχρι το 1863 που πέθανε ο άντρας της.

Το Κονάκι φρούριο το 1866

Στην επανάσταση του 1866 ο αδελφός της Καλλίτσας, Σταυρουλιός, κύκλωσε το κονάκι στο οποίο είχαν οχυρωθεί 300 Τούρκοι, έτοιμος να βάλει φωτιά. Την τελευταία στιγμή όμως το εγκατέλειψαν και σώθηκαν, όπως φυσικά και το κονάκι.

Το κονάκι για χρόνια ήταν Σταθμός Χωροφυλακής, σώζεται μέχρι και σήμερα και ανήκει στην οικογένεια Αρ. Ψαρουδάκη.

Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Αποδούλου 1965

Δάσκαλος Ευάγγελος Ψαρουδάκης με τους 49 μαθητές του (οι οκτώ από το Βαθιακό), από αυτούς οι τριάντα τελείωσαν το Γυμνάσιο και οι 13 ΑΕΙ.

Κάτω 1η σειρά: Α. Ψαρουδάκης, Ν. Παπαγιαννάκης, Θ. Τρουλλινός, Κ. Ψαρουδάκης (Κτηνίατρος), Γ. Λιοδάκης, Α. Γιαννάκης,

2η: Μ. Μανουσάκης, Σ. Ψαρουδάκης, Ν. Τρουλλινός, Λυρώνη, Κ. Βολάνιου, Ε. Ανδρουλάκη, Ε. Φουντουλάκη.

3η: Γ. Φουντουλάκης, Κ. Λιοδάκης, Κ. Ψαρουδάκη (γιατρός), Δ. Λιοδάκη, Μ. Ψαρουδάκη (εισαγγελέας), Ε. Μελιδονιώτη, Ζ. Λυρώνη, Ε. Παττακού.

4Η: Ε. Παττακός (μηχαν.), Δ. Τρουλλινού, Δ. Παπαγιαννάκη, Χ. Ψαρουδάκη, Ν. Μελιδονιώτης, Α. Φωτάκης, Ι. Ψαρουδάκη.

5η: Ε. Φουντουλάκη, Μ. Τρουλλινός, Α. Φουντουλάκης, Γ. Ψαρουδάκης, Μ. Λαντζουράκη,  Α. Τρουλλινού.

6η: Μ. Ψαρουδάκης, Γ. Βολανάκης, Ι. Φωτάκης, Γ. Ψαρουδάκης, Ε. Τρουλλινός, Ε. Βολανάκης, Ν. Τυροκομάκης (καθηγητής).

7η: Ι. Βολάνιου, Μ. Λιοδάκη, Ε. Τρουλλινού, Γιασαφάκη, Τρουλλινού, Χ. Βολανάκη, Γ. Μελιδονιώτη, (όπως διακρίνονται στη φώτο).

Πάνω από 30 οικογένειες

Στο Αποδούλου κατοικούν πάνω από 30 διαφορετικές οικογένειες (επώνυμα), που κατάγονται από διάφορα μέρη της Κρήτης: Ανδρουλάκης, Βερναδάκης, Βολανάκης, Βολάνιος, Γιαννάκης, Δαμβουνέλης, Δρυγιαννάκης, Ζαχαριουδάκης, Ζωιδάκης, Καδιανάκης, Καραπιδάκης, Κουφάκης, Καλογεράκης, Καπελώνης, Λαντζουράκης, Λιοδάκης, Λίτινας, Μανουσάκης, Μαραγκάκης, Μελιδονιώτης, Μηναδάκης, Μουρτζανός, Μπερκουτάκης, Παπαγιαννάκης, Παττακός, Ριζικιανός, Τζωρτζάκης, Τρουλλινός, Τυροκομάκης, Φιντικάκης, Φουντουλάκης, Φωτάκης, Ψαράκης ή Ψαρουδάκης.

Το Αποδούλου Αμαρίου

Το Φράγκικο Κονάκι κτισμένο το 1846

Η Καλλίτσα με τα τρία από τα τέσσερα παιδιά της, ζωγραφισμένη το 1848. Ο πίνακας βρίσκεται στη Φλωρεντία